زبان آلمانی در خطر است. امروزه کمتر مقاله‌ای در روزنامه‌ها و مجله‌های آلمان منتشر می‌شود که تنها به زبان آلمانی "خالص" نگاشته شده باشد: واژه‌‌های وام‌گرفته از زبان بیگانه، جمله‌بندی‌های نامأنوس با ساختار اصلی این زبان، اصطلاحات ناآشنای متأثر از فرهنگ‌‌های غیرآلمانی، از جمله عناصر زبانی نگارش اغلب مقاله‌های این نشریات است... زبانشناسان آلمانی در پی‌یافتن راه‌کاری اساسی، سمینارهای فرهنگی گوناگون برگزار می‌کنند و نهادهای "حفظ زبان آلمانی" تشکیل می‌دهند. انستیتو گوته برای ترویج این زبان، مسابقاتی جهانی با عنوان "المپیک زبان آلمانی" بین جوانان کشورهای گوناگون برپا می‌کند. چندی پیش وزیر امور خارجه آلمان، گیدو وستروله، کارزار بینالمللی "زبان آلمانی، زبان فکرهای بکر" به راه انداخت... ولی درست همین صاحبان "فکرهای بکر"، یعنی کسانی که زبان را برای تبیین تفکر یا احساس به‌کار می‌گیرند، در مقایسه با آلمانی‌زبانانی که از آن به‌منظور رفع نیازهای روزمره خود سود می‌جویند، به سرنوشت زبان آلمانی اعتنایی ندارند و مقالات خود را به زبان انگلیسی می‌نویسند.
جایگاه جهانی زبان آلمانی
اولریش آمون (Ulrich Ammon)، یکی از زبانشناسان بنام آلمان که کتابی با عنوان "جایگاه جهانی زبان آلمانی" به چاپ رسانده، سهم این زبان را در زمینه‌های گوناگون این‌گونه ارزیابی می‌کند: در عرصه تدوین کتاب‌های علوم طبیعی ۱ درصد؛ در بخش نشریات علوم اجتماعی ۷ درصد؛ در مورد نشر کتاب‌های علوم انسانی آمار دقیقی در دست نیست. این زبانشناس می‌نویسد که حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد استادان علوم طبیعی، ۵۰ درصد کارشناسان علوم اجتماعی و ۲۰ درصد دانشمندان علوم انسانی آلمانی، مقالات خود را به زبان انگلیسی منتشر می‌کنند. آلمان سال‌ها با این گُمانه که زبان علم در جهان، زبان انگلیسی است، مخالفت می‌کرد. حالا نخبگان علم و دانش این کشور، خود برای بیان مطلب خود به این زبان روی آورده‌اند.
دلایل افول
کارشناسان دلیل این امر را در سیاستی جستجو می‌کنند که در آلمان برای ترویج و نشر افکار و تازه‌های علمی پیگیری می‌شود. این که ناشران آلمانیِ کتاب‌های علمی، در حال حاضر تنها برای نشر مقالات یا کتاب‌های علمی به زبان انگلیسی سرمایه‌گذاری می‌کنند، یکی از این دلایل است. از سوی دیگر، سطح دانش و سیستم آموزشی بیشتر کشورها برحسب سطح و سیستم کشورهای انگلیسی‌زبان تنظیم و سنجیده می‌شود. برای نمونه سیستم آموزشی "بچلر" که سال‌هاست در آلمان نیز پیاده می‌شود، بهترین مثال از این دست است. از آن گذشته، بیشتر فرم‌های تقاضای کار و تحصیل به زبان انگلیسی است و در حال حاضر حدود ۷۰۰ رشته تحصیلی در آلمان به زبان انگلیسی تدریس می‌شود. از این‌رو شگفت‌آور نیست که روند "انگلیسی‌‌پذیری" رشتههای علوم طبیعی و طب در آلمان پرشتاب‌تر است. پس از این دو رشته، اقتصاد و علوم اجتماعی، در ردیف‌های دوم و سوم قرار دارند. رشتههای علوم انسانی، فلسفه و باستان‌شناسی که به طور سنتی به اصول زبان آلمانی پایبندند، هنوز میدان را خالی نکرده‌‌اند.
زبان آلمانی در این گستره با زبان انگلیسی روبروست که در عرصه سیاست بینالمللی به عنوان تنها زبان "همه‌فهم" ارزیابی می‌شود. برای مثال، این امری عادی‌است که سفیر آلمان در "غرفه آلمان" در نمایشگاه جهانی ونیز، به مدعوین به زبان انگلیسی خیرمقدم بگوید، هر چند که "مهمانان ارجمند" حاضر در غرفه، آلمانی یا ایتالیایی هستند.
این که "جهان مدرن، انگلیسی است"، یکی دیگر از دلایل "محبوبیت" این زبان نسبت به زبان‌های دیگر است: زبان انگلیسی در حال حاضر بر دنیای اینترنت، فن‌آوری‌های کامپیوتری و فرهنگ جوانان مسلط است. تازه‌ترین آمار اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که تدریس به دانش‌آموزان در مدارس ۹۰ درصد اروپا به زبان انگلیسی انجام می‌گیرد. در واقع سادگی ساختار این زبان، فراگیری آن را آسان‌تر می‌سازد.
مشکلات آتی عدم تکلم به زبان آلمانی
در اتحادیه اروپا زبان آلمانی به عنوان یکی از سه زبان رسمی این اتحادیه برگزیده شده است. ولی از این زبان کمتر استفاده می‌شود؛ ظاهراً به این دلیل که سیاستمداران آلمانی خود چندان اهمیتی به آن نمی‌دهند.
اولریش آمون در این رابطه به برخورد فرانسوی‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید، سیاستمداران فرانسوی پارلمان اروپا هر چند "محبوب" نیستند، ولی موفق شده‌اند همکارانشان را در اروپا به صحبت به زبان فرانسوی وادارند. حتی سیاستمداران انگلیسی پارلمان اروپا نیز به زبان فرانسه با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند.
آمون معتقد است که عدم تکلم به زبان آلمانی در پارلمان اروپا با مشکلات گوناگونی در آینده همراه است. او این دشواری‌ها را "اجتناب‌ناپذیر" می‌داند: «اگر زمانی، "ایالات متحده اروپا" تشکیل شود، زبان رسمی مشترک آن قطعاً انگلیسی خواهد بود، یا شاید فرانسوی. قدر مسلم این که آلمانی نخواهد بود. وقتی مکالمات و مراودات، همه به زبان انگلیسی صورت بگیرد، آن‌وقت سیاستمداران آلمانی با دولت خود نمی‌توانند به زبان آلمانی رابطه برقرار کنند.»
در حال حاضر حتی دادگستری آلمان نیز، که به نوعی به "ستاد حفظ زبان آلمانی" معروف است، به "انگلیسی‌شدن" رو آورده است. برخی از مجالس ایالات آلمان خواسته‌اند که دادگاه‌های دعواهای مدنی به زبان انگلیسی برگزار شود، تا دادگاه‌های آلمانی هم بتوانند در حل و فصل پرونده‌های بینالمللی اقتصادی نقشی به‌عهده بگیرند.
"جای نگرانی نیست"
برخی از کارشناسان بینالمللی زبان، نگران این نیستند که زبان آلمانی در حال حاضر نسبت به زبان انگلیسی از اهمیت کمتری برخوردار است. اینها استدلال می‌کنند که زبان آلمانی، هیچگاه در عرصه جهانی "زبانی بینالمللی" نبوده است. در حال حاضر این زبان، با توجه به این که تقربیاً ۶ هزار زبان زنده در جهان وجود دارد، در ردیف هشتم اهمیت قرار دارد که به‌نظر برخی از زبانشناسان، جایگاه "بی‌خطری" است. آمون می‌نویسد، باید این‌واقعیت را پذیرفت که ظرفیت زبان آلمانی برای بدل‌شدن به زبان بینالمللی در رشتههای علمی چندان زیاد نیست، از این‌رو نباید برای "مرگ تدریجی" آن عزاداری کرد.
دویچه‌وله
